Powiat Bielski - powiat.bielsko.pl

Informacje osobowe i kontaktowe do organizacji.

Data powstania: 2000 rok, wpis do KRS: 21.02.2002

Dane kontaktowe: stow.wilamowianie@gmail.com, ul. Paderewskiego 3, 43-330 Wilamowice

Obecne władze:

Prezes - Justyna Majerska-Sznajder.

Wiceprezes - Alicja Dusik.

Sekretarz -  Bogusław Gąszcz.

Skarbnik - Rafał Sznajder.

Członek zarządu - Agata Formas.

Poprzedni prezesi: Bolesław Nycz (2000-2011), dr Ewa Brańska-Król (2011-2013).

Historia i informacje dotyczące działalności.

Stowarzyszenie działa na rzecz rewitalizacji kultury i języka wilamowskiego – unikalnego dziedzictwa kulturowego, występującego jedynie w Wilamowicach – osadzie założonej w XIII wieku przez osadników z Zachodniej Europy. Unikalne stroje ludowe, tradycje i krytycznie zagrożony język wilamowski sprawiają, że kultura wilamowska jest fenomenem na etnograficznej mapie Europy.

Stowarzyszenie realizuje swoją misję od 2000 roku (oficjalna rejestracja w 2002) i przeprowadza swe działania holistycznie – poddając rewitalizacji wszystkie możliwe aspekty kulturowe, przez co jego członkowie stali się ekspertami nie tylko z zakresu lokalnego dziedzictwa kulturowego ale także zarządzania kulturą.

Organizacja w ramach swej działalności prowadzi Regionalny Zespół Pieśni i Tańca “Wilamowice”; (założony w latach 20. XX wieku, reaktywowany w 1948 roku – co czyni go jedną z najstarszych tego typu organizacji w Polsce). Obecnie zespół skupia ponad 60 osób i jest grupą wielopokoleniową, koncertującą na scenach Polski oraz poza jej granicami. Prezentuje w swoim repertuarze folklor muzyczny Wilamowic – tańce weselne, tradycyjne przyśpiewki i zabawy muzyczne oraz wilamowskie „śmiergusty”. Zespół poza działalnością estradową zajmuje się również kultywowaniem tradycji noszenia stroju wilamowskiego, prowadząc rozmaite prezentacje i warsztaty a jego członkowie pojawiają się w nim na wielu uroczystościach państwowych, kościelnych ale i w czasie rodzinnego świętowania.

Poza wsparciem Zespołu, od 2009 roku Stowarzyszenie kolekcjonuje dawne sprzętów i zabytki kultury materialnej (do dziś zebrano ponad 1000 eksponatów, oraz ponad 2000 tys. elementów regionalnego ubioru). Kolekcja ta stanowi punkt odniesienia w badaniach nad kulturą wilamowską dla innych placówek w Polsce. Jest to w Polsce największa a zarazem najbardziej unikatowa kolekcja materialnych obiektów kultury wilamowskiej. Członkowie Stowarzyszenia organizują wystawy poświęcone różnym zagadnieniom kultury wilamowskiej:

- Życie i twórczość Kazimierza Danka. Otwarcie 24.03.2012

- Sztuka sakralna rejonu Wilamowic. Otwarcie 24.03.2012

- Od narodzin do wesela. Otwarcie 24.08.2013

- Kolorowa żałoba. Otwarcie 06.04.2013

- Zatańcz żwawo chodzonego. Wystawa towarzysząca jubileuszowi 65-lecia istnienia Zespołu Regionalnego „Wilamowice”. Otwarcie 21.09.2013

- Wymysorys language then and now. Wystawa towarzysząca międzynarodowej konferencji

Endangered Languages. Comprehensive models of language revitalization. Otwarcie 13 czerwca 2014.

- Wilamowice Aż po życia kres w Muzeum Etnograficznym we Wrocławiu. Otwarcie 12 września 2015.

- Święty z Wilamowic. Abp Józef Bilczewski. Wystawa stała w domu parafialnym, październik 2020

- Wit Stwosz z Wilamowic. Wystawa plenerowa, marzec 2021

- Chodźmy razem po śmierguście. Wystawa plenerowa, październik 2022

Stowarzyszenie dokumentuje również dziedzictwo niematerialne Wilamowic - pieśni, tradycje, zwyczaje a przede wszystkim język - obecnie posiada ponad 1000 h nagrań języka wilamowskiego, stanowiących korpus naukowy do badań nad językami ginącymi, będący ewenementem w świecie lingwistyki. Archiwum to, przechowywane w prywatnych domach ekspertów jest cennym zbiorem dla naukowców i artystów interesujących się ginącą kulturą. Stanowi ono również bazę do nauczania języka wilamowskiego, które od 2012 roku prowadzone jest przez członka Stowarzyszenia dr Tymoteusza Króla. Jest on nie tylko nauczycielem (samodzielnie szkoli nowych mówców, poprawiając żywotność ginącego języka oraz tworząc samodzielnie podstawy programowe i materiały edukacyjne) ale również badaczem i autorem wielu opracowań poświęconych językowi i kulturze.

Współpracuje z akademickimi specjalizującymi się w kulturach rdzennych (Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Universiteit Leiden, SOAS University of London itp.). Eksperci Stowarzyszenia biorą udział w rozmaitych konferencjach poświęconych językom ginącym i mniejszościom etnicznym, pozyskują najnowszą wiedzę z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego a także jego komercjalizacji.

Członkowie stowarzyszenia prowadzą również Cyfrowe Archiwum Wilamowic, które zawiera dokumenty, archiwalne fotografie i inne źródła, pozyskane zarówno w czasie kwerend jak i od mieszkańców. Stowarzyszenie organizuje społecznie życie kulturalne mieszkańców - prowadzi warsztaty skupione na rewitalizacji kulturowej i popularyzacji lokalnej historii. Prowadzi konsultacje z lokalnego stroju ludowego. Edukuje o kulturze wilamowskiej i popularyzuje w czasie rozmaitych wykładów ale i publikacji wydawanych w różnym charakterze – zarówno naukowych, popularnonaukowych oraz materiałów pomocniczych do nauki wybranych aspektów kulturowych.

Jednym z wydarzeń zrzeszających nie tylko sympatyków języka wilamowskiego ale również wszystkich języków ginących jest Dzień Języka Ojczystego, organizowany od 2015 roku. W czasie wydarzenia prezentowana jest nie tylko działalność naukowa na rzecz języków ginących i mniejszościowych w Polsce, ale również działalność kulturalna innych grup etnicznych, z którymi współpracują Wilamowianie (m.in. Łemkowie, Ślązacy, Kaszubi, Sami, Aztekowie).Wydarzenie to jest również pretekstem do corocznej prezentacji dorobku grupy teatralnej „Ufa fisa” – prezentującej sztuki sceniczne w języku wilamowskim. Działając przy stowarzyszeniu zrzesza ona młodzież i prezentuje adaptacje dzieł literatury światowej (m.in. „Hobbit”, „Mały Książe”), wilamowskiej (np. „Uf jer wełt) czy własne scenariusze (np. „Ymertihła” czy „Ojeruma”), wystawiając je w Wilamowiach i dekach polskich teatrów (np. Teatr Polski w Warszawie, Teatr Korez w Katowicach)

Zarząd Stowarzyszenia organizuje również cykl warsztatów i szkoleń, w czasie których mistrzowie tradycji przekazują swoją wiedzę uczestnikom – głównym obszarem zainteresowań jest tradycyjne muzykowanie, szycie stroju wilamowskiego, warsztaty wytwarzania masek obrzędowych, koronki klockowej i innych, które są ważne dla utrzymania wilamowskiej tożsamości. Stowarzyszenie popularyzuje również wiedzę w sposób popularnonaukowy wśród mieszkańców za pomocą cyklu spotkań „Ciekawi ludzie, ciekawe tematy”, gdzie często pojawiają się rozmaite historie, którym wątkiem spajającym jest wilamowska kultura.  Modernizuje również trasy turystyczne, wprowadzając język wilamowski do sfery publicznej i przestrzeni miejskiej. Działalność Stowarzyszenia zakłada również opracowywanie i organizowanie ruchu turystycznego związanego z wilamowską kulturą – stowarzyszenie jako jedyne prowadzi usługi przewodników, prezentacji i organizacji wycieczek do Wilamowic, wykłady i prezentacje popularyzujące wśród turystów wilamowską kulturę i język. Przy współpracy z Uniwersytetem Warszawskim oraz czołowymi etnodesignerami Polski opracowano trójjęzyczny szlak turystyczny, przewodnik oraz serię gadżetów wzorowanych na tradycyjnym wzornictwie (http://turystyka.wilamowice.pl).

Stowarzyszenie w dalszym ciągu prowadzi starania o uznanie języka wilamowskiego za język regionalny i stworzenie prawnych, formalnych i technicznych warunków do przekazywania języka jak i całości kultury wilamowskiej kolejnym pokoleniom. Głównym źródłem finansowania działalności jest praca społeczna, środki prywatne członków, dotacje zewnętrzne i darowizny.

Wydawnictwa samodzielne Stowarzyszenia lub przy współpracy z innymi instytucjami:

Gara, J. (2003). Zbiór wierszy o wilamowskich obrzędach i obyczajach oraz słownik języka wilamowskiego.

Wilamowskie przydomki świadectwem przeszłości. (b.d. [2005])

Filip, E. T., & Król, T. (2009). Strój wilamowski.

Król, T. (2011). S’ława fum Wilhelm

Majerska, J. (2014). Wymysiöejer fibl. (Uniwersytet Warszawski)

Król, T., Majerska J., & Wicherkiewicz T. (2015). Ynzer jyśty wjytła. (Uniwersytet Warszawski).

Wymysoü – wyndelikjy śtȧt / Wilamowice – niezwykłe miasteczko. (b.d. [2015])

Król, T., Majerska, J., Olko, J., Wicherkiewicz, T., Chromik, B., & Bergier, A. (Red.).(2016). Heći Peći: Podręcznik do nauki języka wilamowskiego. (Wydział „Artes Liberales”, Uniwersytet Warszawski)

Król, T., & Majerska-Sznajder, J. (2018). Kuzwer: Frewer: Łahwer: Ym Wymysiöeryśa:
Pönyśy-wymysiöeryś gykuzła. (Centrum Zaangażowanych Badań nad Ciągłością
Kulturową)

Krzyżanowski, L., Meus, K., Fic, M., Majerska-Sznajder, J., & Król, T. (2018). Wilamowice 1818–2018: Miasto i ludzie

Saint-Exupéry de, A. (2019). Der Kliny Fjyśt (T. Król, J. Maryniak, Tłum.). (Uniwersytet Warszawski)

Chromik, B., Król T., & Małanicz-Przybylska M. (Red.). (2020). Wilamowianie i ich stroje. (Centrum Zaangażowanych Badań nad Ciągłością Kulturową)

 Król, T. (2020) Menćłikkȧjt (Centrum Zaangażowanych Badań nad Ciągłością Kulturową)

Król, T., Majerski, R. (2021) Ynzer łidła – nasze pieśni. Wilamowskojęzyczne pieśni, kołysanki i wyliczanki (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Centrum Zaangażowanych Badań nad Ciągłością Kulturową, Wydział „Artes Liberales” UW)

 Król, T., Majerska-Sznajder, J. (2022) Chodźmy razem po śmierguście